ORDA BİR ŞEHİR VAR UZAKTA – ALBANY / AVUSTRALYA

Bir meslektaşımın Albany hakkında anlattıkları dikkatimi çekmiş, biraz araştırma yapınca işte burayı gidip görmem gerekir diye düşündüğüm çok az yerden biri olarak kafamda yer etmişti.

Avustralya ülke tarihinin ilk savaşında (İtilaf Devletleri saflarında) Avustralya- Yeni Zelanda askerlerinden oluşan, ANZAK diye isimlendirilen ve 18000 kişiden oluşan kolordunun (Çanakkale’ye gelen) Avustralya’dan ayrıldığı limandır burası.  Adını, yerini, iklimini, insanlarını bilmedikleri bir ülkeye savaşmaya gidenlerin büyük çoğunluğunun sevdikleriyle son defa sarıldıkları, vedalaştıkları yerdir Albany.

1914 yılında 111 adet kolonisi olan İngiltere Kralının emriyle gittikleri ve çoğunluğunun dönemediği bu savaşta, savaşa gidenlerin yakınları başta olmak üzere Avustralya Mustafa Kemal’i tanımaya başladı.

 Çanakkale Savaşı Avustralyalıların fiilen katıldıkları ilk savaş olmuştur. Ülke içindeki tek savaşları ise Broken Hill Savaşı’dır. Mulla Abdullah ve Kul Badsha Muhammed adında iki Hindistan uyruklu müslümanın (Şimdi Pakistan sınırı içinde kalan bölgeden), Broken Hill mevkiinde, 1915 yılbaşının hemen sonrasında, 40 vagon ve 1200 kişiyi taşıyan trene ateş açması ile çıkan, 90 dakikalık çatışmadır.  Avustralya tarihine Broken Hill Savaşı geçmiştir. Bu savaşı çıkaranlardan birinin 1900 yılında İstanbul’a geldiği, sonrasında Balkan Savaşlarına gönüllü olarak katıldığı belirlenmiştir.*  Öldükten sonra kuşağında bulunan notta Padişah V. Mehmet Reşat’ın 11 Kasım 19914 günü ilan ettiği cihattan haberdar olduğu anlaşılmıştır.** Çatışmanın olduğu kayalıklar bu gün Türk Kayalıkları (Turks Strongholds) olarak adlandırılmaktadır.

Buraya kadar tarihi bilgilere kısaca değindik.

Bazen ‘coğrafya kaderdir’ sözüne inanası gelir insanın. Dış demirden iç demir sahasına geçerken sanki Ege Adaları’ndan geçip Çanakkale Boğazı’na giriyormuş hissi uyandırıyor. İç demir sahasına demir attığımızda sahillerindeki beyaz kumsalların Çanakkale’nin kumsallarına çok benzediğini görüyoruz.

Belki katıldıkları ilk savaş olduğu için, belki en çok askeri Çanakkale’ye gönderdikleri ve kaybettikleri için Avustralyalıların Çanakkale’ye dolayısı ile Türkiye’ye ilgileri vardır. Fakat en büyük hayranlıkları Mustafa Kemal Atatürk’edir. Savaş bittikten sonra Çanakkale Savaşında ölen Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu (ANZAK) askerlerinin annelerine hitaben yazdığı mektup Avustralya ve Yeni Zelandalı anneler ile birlikte o dönemde evladını savaşta kaybetmiş her anne için en büyük tesellilerden biri olmuştur. Bu gün bile Albany şehrinden kara yolu ile 414 km uzaktaki Kiwinana şehrinde kahve içmeye gittiğinizde kahve tepsisinde Atatürk’ün Mektubunu verirler. Bu mektup aşağıdadır.

“Bu memleketin toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar! Burada bir dost vatanın toprağındasınız. Huzur ve sükun içinde uyuyunuz. Sizler, Mehmetçiklerle yan yana, koyun koyunasınız. Uzak diyarlardan evlatlarını harbe gönderen analar! Gözyaşlarınızı dindiriniz. Evlatlarınız bizim bağrımızdadır. Huzur içindedirler ve huzur içinde rahat uyuyacaklardır. Onlar, bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlatlarımız olmuşlardır”

Atatürk’ün Çanakkale’ye savaşmaya gelen askerlerin annelerine benzerine bu gün bile rastlanılmayan, barışçıl, kucaklayıcı, samimi, huzur veren bu mektubuna bir Avustralyalı anne aşağıdaki gibi cevap vermiştir.

“Gelibolu topraklarında yitirdiğimiz evlatlarımızın acısını, alicenap sözleriniz hafifletti. Gözyaşlarımız dindi. Bir ana olarak bana, bir güzel teselli bahşetti. Yavrularımızın sonsuz uykularında huzur içinde dinlendiklerinden hiç kuşkumuz kalmadı. Majesteleri kabul buyururlarsa bizlerde kendilerine Ata demek istiyoruz. Çünkü yavrularımızın mezarları başında söylediğiniz sözler, ancak bir öz babanın sözleri gibi yüce ve ilahi. Evlatlarımızı bir baba gibi kucaklayan büyük Ata’ya tüm analar adına şükran, sevgi, saygıyla….”

Bundan sonraki yıllarda İngiltere’nin Anzak askerlerini Gelibolu’ya getirdiği tarih olan 25 Nisanda Gelibolu’da çıkartma yaptıkları koyda toplanan Avustralya ve Yeni Zelandalılar Anzak Şafağı adını verdikleri anma gecesi düzenlemeye başlarlar.  1990 yılında dönemin Başbakanı Turgut Özal’ın önerisi ile çıkartma yapılan koya Anzak Koyu adı verildi. 

Albany şehrinin denizden girişindeki boğazın adı” Atatürk Entrance”, Atatürk Boğazı’dır ki dünya denizlerinde Atatürk adını taşıyan tek coğrafi konumdur. Boğazı tam olarak gören parkın adı Atatürk Parkı ve bu parkta 4.5 metre yüksekliğinde Atatürk Anıtı bulunmaktadır. Bu anıt 2002 yılında açıldı. Atatürk Anıtı’nın kaidesinde, Atatürk’ün “Yurtta barış, dünyada barış” sözlerinin İngilizcesi yer almaktadır.

Limana yanaştıktan sonra ilk uygun fırsatta Atatürt Anıtını ziyaret ettim. Bu limana uğrayacağımı daha önceden bilmediğim için hazırlıksızdım ama neyse ki yanımda Çaltıbozkır’da ürettiğimiz lavanta ve ardıç uçucu yağı vardı ve bunları anıta bizden daha önce gidenlerin koyduğu güllerin yanına kapaklarını açarak koydum. Böylece Anadolu’dan bir hediye götürmüş oldum. (Anıt ile ilgili video çekip okuyucular için akılda kalıcı olması amacıyla internete yükledim. İsteyenler https://www.youtube.com/Osmanyuksel2023 bağlantısından izleyebilirler)

Şehir merkezinde İstanbul Kebabs adında bir Türk lokantası var. Ayrıca şehir merkezindeki liquor mağazalarında Yeni Rakı ve Tekirdağ Rakısı kolaylıkla bulunabiliyor.

Hatırlatmakta fayda vardır ki bu anıt Avustralya’daki tek Atatürk Anıtı değildir. Başkent Canberra’da Anzak Bulvarı’nda Atatürk Anıtı, Sidney’de Hyde Park’ta Atatürk Anıtı, Brisbane’de Gelibolu Anıtında Atatürk Mask’ı vardır. Bunların hepsinin üzerinde Atatürk’ün Avustralya ve Yeni Zelanda Kolordusu (ANZAK) askerlerinin annelerine hitaben yazdığı mektup yazılıdır. ***

                *Christine Stevens, Abdullah, Mullah (1855-1915), Australian Dictionary of Biography, Supplementary Volume   , (MUP), 2005

                        ** Philip G. Jhons, Anna Kenny, Australia’s Muslim Cameleers: Pioneers of the Inland, 1860s – 1930s. Wakefield Press, 2007, p 164-165

                        *** https://www.dunyadaataturk.com